نشانه بهشتیانقرآن کریم نشانه بهشتیان را در دو مورد ذکر می‌فرماید، یکی بیداری در شب و دیگری استغفار سحرگاهی. ۱ - نماز شب«کانوا قلیلاً من اللّیل ما یهجعون و بالاسحار هم یستغفرون؛آنها (پرهیزکاران) کمی از شبها را می‌خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می‌کردند». آیات بعد به توضیح چگونگی نیکوکار بودن آنها پرداخته، سه وصف را از میان اوصاف آنها بیان می‌کند. نخست این که: «کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون؛ آنها کمی از شبها را می‌خوابیدند». ۱.۱ - شب زنده‌داری(یهجعون) از ماده (هجوع) به معنی خواب شبانه است. بعضی گفته‌اند منظور این است که آنها اکثر شب را بیدار بودند و کمی از شب را می‌خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده‌دار بودند. ولی از آنجا که این حکم به صورت یک دستور عمومی برای پرهیزکاران و محسنین بعید به نظر می‌رسد این تفسیر مناسب نیست، بلکه منظور این است که آنها کمتر اتّفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند، و به تعبیر دیگر (لیل) (شب) به صورت جنس و عموم در نظر گرفته شده. بنابراین همه شب بخشی را بیدار بودند و به عبادت و نماز شب می‌پرداختند و شبهایی را که تماماً در خواب باشند و عبادت شبانه از آنها به کلّی فوت شود کم بوده است. این تفسیر در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) نیز نقل شده است. (مرحوم طبرسی در مجمع البیان به این حدیث اشاره کرده استدر تفسیر صافی نیز حدیث از اصول کافی به این صورت نقل شده است: «کانوا اقل اللیالی یفوتهم لا یقومون فیها»). ۲ - استغفار سحرگاهیدومین وصف آنها را چنین بیان می‌کند: «و بالاسحارهم یستغفرون؛ آنها پیوسته در سحرگاهان استغفار می‌کردند». در آخر شب که چشم غافلان در خواب است، و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغای زندگی مادّی فرو نشسته، و عواملی که فکر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است برمی‌خیزند، و به درگاه خدا می‌روند، در پیشگاه معبود به راز و نیاز می‌پردازند، نماز می‌خوانند، و مخصوصاً از گناهان خود استغفار می‌کنند. بسیاری معتقدند که منظور از استغفار در اینجا همان نماز شب است، از این جهت که قنوت نماز وتر مشتمل بر استغفار است. ۲.۱ - وجه تسمیه سحر(اسحار) جمع (سحر) (بر وزن بشر) در اصل به معنی پوشیده و پنهان بودن است، و چون در ساعات آخر شب پوشیدگی خاصّی بر همه چیز حاکم است سحر نامیده شده. واژه (سحر) (بر وزن شعر) نیز به چیزی گفته می‌شود که چهره حقائق را می‌پوشاند و یا اسرار آن از دیگران پوشیده است. ۲.۲ - تفسیر استغفار به نمازدر روایتی در تفسیر در المنثور آمده است که پیغمبر گرامی اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «ان آخر اللیل فی التهجد احب الی من اوله، لان الله یقول و بالاسحارهم یستغفرون؛ آخر شب برای تهجد (نماز شب) نزد من محبوبتر است از آغاز آن، زیرا خداوند می‌فرماید: پرهیزکاران در سحرگاهان استغفار می‌کنند». و در حدیث دیگری از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «کانوا یستغفرون الله فی الوتر سبعین مرة فی السحر: نیکوکاران بهشتی در نماز وتر به هنگام سحر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش می‌کردند». و در درّ منثور است که ابن مردویه از انس روایت کرده که گفت: رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: برای شب زنده‌داری و نماز شب آخر شب را بیشتر از اوّل شب دوست دارم چون خدای تعالی فرموده: «و بالاسحارهم یستغفرون». و در همان کتاب است که ابن مردویه از ابن عمر از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت کرده که در پاسخ کسی که از معنای جمله «و بالاسحارهم یستغفرون» پرسید، فرمود: یعنی نماز می‌خوانند. مؤلف: شاید تفسیر استغفار به نماز از این جهت است که استغفار جزئی از نماز شب یعنی نماز وتر است، همچنان که در آیه: «و قرآن الفجر• ان قرآن الفجر کان مشهوداً» منظور از قرآن فجر همان نماز است. ۳ - پانویس۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نشانه بهشتیان»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۲. |